به گزارش خبرنگار زمان اقتصاد؛ رقابت‌های کریدوری و ترانزیتی به یکی از مهمترین موضوعات در جنگ تجاری مدرن تبدیل شده است. رشد فناوری‌های حمل و نقلی نیز به ظهور کریدورهای ترکیبی جدید از مسیرهایی منجر شده که شاید تا ۲۰ سال پیش، کسی فکر ساخته شدن چنین مسیرهای پر ترافیکی را نمیکرد.
به عنوان مثال، اگرچه کریدور شمال – جنوب عبوری از ایران در دهه ۸۰ شمسی تنها کریدور بزرگ بین المللی خاورمیانه و عبوری از خاک کشورمان محسوب می‌شد، اما اکنون شاهد ظهور کریدورهای موازی رقیب در هر دو سمت شمال – جنوب هستیم: کریدور موسوم به جاده توسعه در غرب ایران که بندرام القصر در عراق را از طریق ترکیه به دریای مدیترانه متصل خواهد کرد و کریدور ترانس افغان که ساحل کراچی در پاکستان (و احتمالا گوادار در آینده) را از طریق افغانستان به ازبکستان متصل می‌کند.
باید گفت که متاسفانه هر دو کریدور، خطری جدی برای ترانزیت کشور در بر داشته و در صورت تکمیل، می‌توانند کریدور شمال – جنوب عبوری از ایران را به حاشیه ببرند.
تحرکات روسیه برای ساخت کریدور ترانس افغان
کریدور موسوم به ترانس افغان، طرحی است که دولت ازبکستان در راستای تبدیل شدن به هاب بار مبادلاتی میان آسیای مرکزی و جنوب آسیا با همکاری جمهوری اسلامی افغانستان آن را کلید زد. در دوران پس از ظهور طالبان نیز، ازبکستان یکی از نخستین کشورهایی بود که حکومت فعلی را به رسمیت شناخته و سعی کرد با نزدیکتر شدن به طالبان، موضوع مهم ساخت کریدور ترانس افغان را پیگیری نماید.
ازبکستان همچنین از پاکستان و ترکمنستان نیز برای مشارکت در ساخت کریدور ترانس افغان دعوت کرده و اواخر سال گذشته میلادی نیز موفق شد نظر مساعد ولادیمیر پوتین برای مشارکت روسیه در این پروژه زیرساختی را جلب نماید.
اما نشریه تایمز آستانه، به تازگی از قول مقام‌های مسکو اعلام کرد که روسیه قصد دارد مطالعات امکان‌سنجی اعم از مطالعات مربوط به بازار احتمالی آینده مسیر را طی سال جاری میلادی آغاز نماید. بر اساس اطلاعات منتشر شده از سوی وزارت حمل و نقل روسیه، مشخصات دو مسیر یاد شده به شرح ذیل اعلام شده است:
مسیر اول: مزار شریف – هرات – دلارام – قندهار – چمن (پاکستان)
مسیر دوم: ترمز (ازبکستان) – نایباباد – لوگر – هرلاچی (پاکستان)
به نوشته این نشریه، دور بعدی مذاکرات چهارجانبه میان روسیه، ازبکستان، افغانستان و پاکستان در خصوص ساخت کریدور ترانس افغان با شرکت همه طرف‌ها در جریان برگزاری «مجمع مشترک روسیه و جهان اسلام» طی روزهای ۱۵ و ۱۶ می (۲۵ و ۲۶ اردیبهشت ماه) در کازان روسیه انجام خواهد شد. این در حالیست که مدت زمان زیادی از واسپاری پروژه ساخت راه آهن رشت - آستارا به پیمانکاران روسی گذشته و هنوز هیچگونه اقدام عملی از سوی مسکو برای ساخت این مسیر به چشم نمیخورد!
خطر کریدور ترانس افغان برای ترانزیت ریلی ایران
همانطور که گفته شد، نقشه هر دو کریدور جاده توسعه و ترانس افغان به موازات کریدور شمال – جنوب ایران ترسیم شده اند. اگرچه مسیر نخست کریدور ترانس افغان از طریق پروژه ریلی خواف – هرات به کریدور ترانس افغان متصل خواهد شد، اما چنین اتصالی نهایتا منجر به سود افغانستان تمام خواهد شد؛ چراکه محوریت بار از ایران به سمت افغانستان سوق پیدا کرده و این بار، به جای شاخه شرقی کریدور شمال جنوب، افغانستان به هاب باری تبدیل شده و ایران صرفا می‌تواند از طریق این کشور به آسیای مرکزی یا پاکستان متصل شود.
نکته دیگر اینکه در پاکستان، جایی که چینی‌ها با سرمایه‌گذاری عظیم خود روی بندر گوادار به دنبال تبدیل این بندر پاکستانی به بزرگترین بندر استراتژیک اقیانوسی منطقه هستند و همین امر، موقعیت بندر اقیانوسی چابهار ایران را در معرض تهدید قرار داده است. نگاهی به نقشه سواحل مکران به خوبی میزان رقابت میان این بندر و گوادار پاکستان که تنها کمتر از ۱۲۰ کیلومتر با یکدیگر فاصله دارند، این مدعا را می‌کند. بدیهی است که با ساخت و توسعه مسیرهای منتهی به بندر گوادار، دست بالای چنین رقابتی در اختیار طرف پاکستانی قرار خواهد گرفت؛ چراکه علاوه بر فناوری و سرمایه‌گذاری عظیم چینی‌ها در این بندر اقیانوسی و شرایط تحریمی کشور، به نظر نمیرسد طرف ایرانی بتواند به رقابت با بندر پاکستانی بپردازد.
این نکته را باید در نظر داشت که بر خلاقف ایران، کشور پاکستان از روابط نسبتا خوبی با غرب برخوردار بوده و متحد نخست چین در منطقه غرب آسیا نیز محسوب می‌شود. همچنین، در حالیکه پیمانکار هندی چابهار همچنان منتظر چراغ سبز دولت آمریکا برای بازگشت جدی به بندر چابهار است، چینی‌ها به ساخت بندر گوادار مشغول هستند و در صورت تکمیل این بندر، دردسر چندانی برای بازاریابی برای آن نخواهند داشت؛ چراکه بخشی از بندر به صورت اختصاصی و در راستای پروژه کمربند و جاده چین قرار است بار چین را به سمت غرب حمل نماید و مابقی ظرفیت خالی آن نیز به سادگی از طریق شرکای بین المللی پاکستان اشغال خواهد شد.
اما برای درک بهتر چرایی متضرر شدن ایران از ساخت کریدور ترانس افغان تنها کافی است به ترانزیت گندم صادراتی هند به افغانستان طی سال‌های گذشته بنیدازیم که بخش عمده‌ای از آن، از طریق بندر چابهار روانه افغانستان شده است. حال آنکه، در صورت تکمیل کریدور ترانس افغان با محوریت بندر گوادار، به نظر نمیرسد نیاز چندانی به استفاده از مسیر بندر چابهار برای دستیابی به بازار افغانستان وجود داشته باشد و پاکستان به سادگی می‌تواند جای ایران را در معادلات ترانزیتی افغانستان پر کند.
نکته دیگر اینکه اضافه شدن روسیه به سرمایه گذاران و شرکای اصلی کریدور ترانس افغان آن هم در حالیکه ساخت پروژه رشت - آستارا همچنان از سوی پیمانکاران این کشور بنا به دلایل مختلف به تعویق افتاده، می‌تواند به رشد مسیر عبوری از افغانستان و تضعیف بیشتر مسیر کریدور شمال – جنوب منجر شود.
نظر شما